آموزش کار با Nessus
- کورش سنایی
- ۲۲ مهر ۱۴۰۴
- زمان مطالعه: 11 دقیقه
به آموزش کار با Nessus خوش آمدید; Nessus یکی از شناختهشدهترین اسکنرهای آسیبپذیری است که در جهان امنیت سایبری بهعنوان یک ابزار پایه برای شناسایی ضعفها در شبکه، سرور و اپلیکیشنها شناخته میشود. در حالی که بسیاری به دنبال دستورالعملهای قدمبهقدم برای اجرا و کانفیگ هستند ، هدف این مقاله ارائهی چارچوب فکری، استراتژیهای عملیاتی، و بهترین روشهای تحلیل نتایج است تا بتوانید از خروجی ماشینِ Nessus بیشترین بهرهبرداری را داشته باشید. این متن برای مدیران امنیت، مهندسان عملیات، باگبانتی هانترها و هر فردی که میخواهد فهم عمیقتری از نقش Nessus در چرخهی مدیریت آسیبپذیری پیدا کند نوشته شده است. در ادامه به مهمترین مفاهیم، طراحی اسکن، تحلیل گزارشها، ادغام با فرایندها و نکات فنی که معمولا در مستندات خلاصه نمیشوند میپردازیم.
آموزش کامل کار با Nessus + ویدیو از صفر تا 100
معرفی کلی Nessus و نسخهها — چه زمانی از کدام نسخه استفاده کنیم
Nessus محصولی است از Tenable که در چند نسخه عرضه میشود؛ از نسخههای رایگان/آماتور (Essentials) تا نسخههای سازمانی (Professional / Tenable.sc). تفاوت نسخهها در امکاناتی مثل مدیریت چندین اسکنر، ادغام با سیستمهای مدیریت رخداد، دسترسی به برخی پلاگینهای پیشرفته و پشتیبانی تجاری خلاصه میشود. برای تیمهای کوچک یا کسانی که میخواهند اصول را یاد بگیرند، نسخه Essentials گزینه مناسبی است؛ اما وقتی پای مقیاس، هماهنگی بین تیمی و گزارشهای تخصصی میآید، نسخههای تجاری مزیتهای قابل توجهی دارند.
در انتخاب نسخه باید به چند نکته توجه کنید: حجم اهداف (تعداد آیپی/دامنه)، نیاز به اسکن برنامهریزیشده و اتوماتیک، ضرورت ادغام با راهکارهای SIEM یا تیکتینگ، و نیاز به گزارشهای compliant (مثل PCI/DSS). برخی سازمانها برای برآوردهسازی الزامات ممیزی به قابلیتهای گزارشگیری و قالبهای آماده در نسخههای تجاری نیازمندند. همچنین هزینهی لیسانس و نیاز به پشتیبانی از افزونهها (plugins) و آپدیتهای روزانه باید در تحلیل هزینه-فایده وارد شود. در نهایت، انتخاب بین استفاده از یک Nessus واحد یا یک معماری توزیعشده (چند اسکنر در شبکههای مختلف) بر اساس ساختار شبکه و نیاز به اسکن از نقاط مختلف تعیین میشود.
درک تفاوتهای نسخهها کمک میکند تا نه فقط Nessus را اجرا کنید، بلکه آن را در اکوسیستم امنیتی سازمان بهطور مؤثر قرار دهید و از امکاناتی مثل orchestration و automation بهره ببرید. انتخاب درست باعث میشود هزینهی کمتر، ریسک کمتر و بازده تحلیلی بیشتری برای تیمتان فراهم شود.
مفاهیم پایه: اسکنها، سیاستها، پلاگینها و شدت آسیبپذیری
Nessus بر پایهی سه مؤلفهی کلیدی کار میکند: اسکن (Scan)، سیاست/پالیسی اسکن (Scan Policy) و پلاگینها (Plugins). اسکن همان کاری است که اجرا میشود: هدفگذاری آیپی یا دامنه، پروفایل اسکن، و زمانبندی. پالیسیها تعیین میکنند Nessus چه مجموعهای از چکها را اجرا کند — مثلا اسکن پورتها، اسکن آسیبپذیریهای وب، یا اسکن اعتبارسنجی پیکربندی. پلاگینها واحدهای مستقل بررسی هستند که برای هر آسیبپذیری یا misconfiguration یک چک اختصاصی دارند و بهروزرسانی میشوند.
درک شدت (Severity) و رتبهبندی ریسک از دیگر مفاهیم حیاتی است. Nessus معمولا آسیبپذیریها را به سطوحی مثل Critical، High، Medium، Low و Info دستهبندی میکند. ولی صرفاً تکیه بر برچسب شدت کافی نیست؛ باید به عاملهای دیگری مثل EXPLOITABILITY (آیا exploit عمومی وجود دارد؟)، EXPOSURE (آیا سرویس به اینترنت باز است؟)، و BUSINESS IMPACT (چه دادهای در معرض است؟) نیز توجه کنید. یک آسیبپذیری با severity متوسط ممکن است در محیطی خاص بحرانی باشد و بالعکس.
پلاگینها منبع دانش Nessus هستند؛ شناخت دستهبندی آنها (مثلاً پلاگینهای پویشگر پورت، پلاگینهای تشخیص سرویس، پلاگینهای بررسی پیکربندی) به شما کمک میکند تا پالیسیهایی بسازید که متناسب با هدفگذاریتان باشد. در طراحی پالیسیها باید تعادل بین عمق اسکن و تأثیر بر عملکرد هدف را رعایت کنید؛ اسکنهای عمیق میتوانند باعث قطع سرویس در سیستمهای حساس شوند. همچنین نگهداری لیست سفید/سیاه اهداف و تنظیمات credentialed vs non-credentialed اسکن برای دریافت نتایج معنادار و کمنویز حیاتی است.
طراحی استراتژی اسکن: زمانبندی، محدوده (Scope) و هماهنگی با عملیات
یک اسکنر تنها وقتی ارزشافزوده واقعی دارد که در یک استراتژی منظم و هماهنگ استفاده شود. طراحی استراتژی شامل تعیین محدوده (چه آیپیها/شبکههایی اسکن شوند)، زمانبندی (زمانبندی منظم، اسکن شبانه، یا اسکن پس از تغییرات)، و هماهنگی با واحدهای دیگر (IT، DevOps، مدیریت ریسک) است. برای مثال، اسکنهای Production باید با اطلاع و هماهنگی اجرا شوند تا از تأثیر بر سرویس جلوگیری شود. اسکنهای کامل شبکه معمولاً در زمانهای کمبار ترافیکی انجام میشوند؛ اما اسکنهای سریع و روزانه برای شناسایی تغییرات ناگهانی ضروریاند.
یک استراتژی خوب شامل لایهبندی اسکنهاست: اسکنهای discovery برای شناسایی داراییهای جدید، اسکنهای هفتگی/ماهیانه برای پوشش کلی، اسکنهای پس از patch برای تأیید اصلاحات، و اسکنهای نگهداری برای محیطهای حساس. در محیطهای DevOps، ادغام اسکن در CI/CD بهعنوان یک گیت حفاظتی (gateway) قبل از دیپلوی تولید، یک استراتژی مؤثر است. بعلاوه باید مکانیزمهایی برای اطلاعرسانی و eskalation تعریف شود؛ وقتی یک آسیبپذیری critical شناسایی شد، فرایند پاسخ و patch یا mitigation باید از قبل مشخص باشد.
تعریف واضح محدوده شامل مستندسازی مالکیت داراییها، اهمیت کسبوکار، و دادههای حساس است. این مستندسازی به تیم امنیت کمک میکند تا نتایج اسکن را بر اساس Context سازمانی اولویتبندی کند. در نهایت، گزارشگیری منظم و بازنگری دورهای در پالیسیها و زمانبندی اسکنها باعث میشود استراتژی با تغییرات شبکه و تهدیدات هماهنگ بماند.
تحلیل و تفسیر نتایج: اولویتدهی، کاهش نویز و مدلسازی ریسک
وقتی Nessus خروجی میدهد، حجم اطلاعات میتواند سنگین و گیجکننده باشد. تحلیل صحیح یعنی توانایی تفکیک بین هشدارهایی که نیاز به اقدام فوری دارند و آنهایی که ممکن است کماهمیت یا مثبت کاذب باشند. اولین گام در تحلیل، دستهبندی نتایج بر اساس severity و exploitability است. اما قدم بعدی اضافهکردن context سازمانی است: آیا سرویس آسیبپذیر در محیط اینترنتی است؟ چه سطح دسترسی لازم است؟ آیا exploit عمومی موجود است؟ پاسخ به این سوالات تعیین میکند که چه آسیبپذیریهایی باید فوراً patch یا mitigate شوند.
کاهش نویز (Noise Reduction) فرایندی تکنیکی است: استفاده از اسکن credentialed که اطلاعات دقیقتری ارائه میدهد، بهروزرسانی پلاگینها برای کاهش false-positive ناشی از checks قدیمی، و ایجاد قواعدی برای فیلترینگ نتایج تکراری یا کمتر مرتبط. همچنین تعریف یک baseline از وضعیت قبلی داراییها کمک میکند تا تغییرات جدید بهسرعت شناسایی شوند. برای مدیریت ریسک، از متریکهایی مثل CVSS استفاده میشود؛ اما توصیه میشود معیارهای سازمانی مثل وجود داده حساس یا اتصال به سیستمهای بحرانی را نیز وارد مدل ریسک کنید.
بخش مهم دیگر، correlation است: ترکیب نتایج Nessus با دادههای دیگر مثل logs، alerts از IDS/IPS و اطلاعات تهدید (threat intelligence) میتواند به رفع اولویتبندی کمک کند. بهعنوان مثال، یک ضعف با exploit عمومی که در threat feed بهتازگی مشاهده شده باشد باید فوراً در بالاترین لیست قرار گیرد. در نهایت نتایج تحلیل باید قابل انتقال به واحدهای عملیاتی باشد: گزارشهای دقیق همراه با اقدامات پیشنهادی (patch, workaround, compensating control) و زمانبندی برای رفع باید به صورت واضح ارائه شوند.
ادغام Nessus در فرایندهای سازمانی: CI/CD، SIEM و مدیریت باگ
برای اینکه Nessus واقعاً اثربخش باشد، باید در گردشکارهای سازمانی ادغام شود. در محیطهای DevOps، بهترین شیوه این است که اسکنهای سبک و سریع در pipelineهای CI اجرا شود تا قبل از انتشار، مشکلات امنیتی آشکار شوند. این ادغام میتواند بهصورت اتوماتیک نتایج را در قالب fail/pass برای هر build تولید کند و از ورود کد آسیبپذیر به محیط تولید جلوگیری نماید.
از طرف دیگر، اتصال Nessus به SIEM باعث میشود یافتهها به عنوان رویدادهای امنیتی در جریان مانیتورینگ روزانه قابل مشاهده باشند. این امر امکان correlation بین رخدادهای واقعی (مانند تلاشهای نفوذ) و آسیبپذیریهای شناختهشده را فراهم میکند و به تیم SOC کمک میکند تا با دیدی یکپارچهتر واکنش نشان دهد. بسیاری از سازمانها همچنین Nessus را به سیستمهای تیکتینگ (Jira, ServiceNow) متصل میکنند تا برای هر آسیبپذیری یک ticket ایجاد و روند ردیابی و بستهشدن آن را مستندسازی کنند.
یکپارچهسازی با CMDB و asset management نیز ضروری است؛ وقتی یک دارایی در CMDB ثبت یا تغییر میکند، باید اسکنها و نتایج مرتبط بهروز شوند. این ارتباط باعث میشود تحلیلگران بفهمند چه داراییای مالکیت دارد، چه حساسیتی دارد و چه تیمی مسئول رفع است. در نهایت، استفاده از API های Nessus برای اتوماسیون (ایجاد اسکن، دریافت نتایج، تولید گزارش و ایجاد تیکت) امکان پیادهسازی گردشکارهای خودکار و مکرر را فراهم میکند که هم سرعت پاسخ را بالا میبرد و هم خطای انسانی را کاهش میدهد.
بهینهسازی عملکرد، کاهش مثبتهای کاذب و مدیریت پلاگینها
هر اسکنر قدرتمندی مثل Nessus میتواند در صورت پیکربندی نادرست، وقت و منابع تیم را هدر دهد. بهینهسازی عملکرد با تنظیمات مناسب شروع میشود: تعیین timeoutها، concurrency، و اسکن segmented برای جلوگیری از overload کردن شبکه یا هدف. استفاده از credentialed scans معمولاً نتایج دقیقتری میدهد و تعداد positiveهای کاذب را کاهش میکند، چون اسکنر با دسترسی معتبر میتواند وضعیت واقعی پکیجها و پچها را بررسی کند.
مدیریت پلاگینها (plugin management) کلید دیگری است. پلاگینها باید بهروز نگه داشته شوند و گروهبندی شوند تا اسکنها مطابق نیاز شما فیلتر شوند. افزون بر این، نگهداری یک لیست پلاگینهای مستثنا برای اهداف خاص یا محیطهایی که اسکن کامل میتواند مشکلساز باشد، ضروری است. بررسی دورهای پلاگینهایی که بیشترین false-positive تولید میکنند و تنظیم یا حذف آنها میتواند کیفیت خروجی را بهطور قابل توجهی بالا ببرد.
پیگیری مثبتهای کاذب نیازمند یک فرایند بازخورد است: وقتی تیم عملیاتی یک گزارش را بررسی و آن را false-positive تشخیص میدهد، باید این اطلاعات در سیستم ثبت شود تا در اسکنهای بعدی فیلتر شود. ابزارهای مدیریت ریسک و ticketing باید توانایی ذخیره metadata مرتبط با هر آسیبپذیری را داشته باشند تا سیکل بازخورد بسته شود. در نهایت، مانیتورینگ منابع سختافزاری و شبکهای سرور اسکنر و تفکیک اسکنهای بزرگ به اسکنهای جزئی میتواند از کاهش عملکرد جلوگیری کند.
گزارشدهی حرفهای و رعایت نکات Compliance
گزارشدهی به شیوهای که هم برای تیم فنی مفید باشد و هم برای مدیران بالادستی قابل فهم، نیازمند طراحی قالبها و سطحبندی گزارشها است. گزارشهای فنی باید شامل جزئیات تکنیکی، روش تشخیص، شواهد و راهحلهای پیشنهادی باشند؛ در حالی که گزارش مدیریتی باید خلاصهای از ریسکهای بحرانی، روندها و اقدامات برنامهریزیشده ارائه کند. بسیاری از سازمانها نیاز به گزارشهای مطابق با استانداردهای Compliance مثل PCI-DSS یا ISO دارند؛ Nessus قالبهای آمادهای برای برخی استانداردها ارائه میدهد که میتوانند نقطهی شروع خوبی باشند.
گزارشها باید قابلیت فیلتر کردن بر اساس severity، asset owner، و تاریخ را داشته باشند تا تیمها بتوانند تمرکز خود را بر موارد حیاتی قرار دهند. تحلیل روند (Trend Analysis) برای نشان دادن اینکه آیا وضعیت امنیتی در حال بهبود است یا بدتر میشود، برای مدیران کسبوکار ارزش بالایی دارد. همچنین پیشنهادات عملی و جدول زمانبندی برای remediation به ارزش گزارش میافزاید.
رعایت نکات compliance تنها تولید گزارش مناسب نیست؛ باید فرایندها و شواهد اصلاح را نیز نگهداری کنید. این شامل ثبت تیکتها، زمانبندی patchها، و تست مجدد بعد از remediation است. نهایتاً گزارشهایی که بتوانند اثبات کنند داراییها مطابق با سیاستهای امنیتی سازمان مدیریت میشوند، در ممیزیها بسیار مفید خواهند بود.
نتیجهگیری آموزش کار با nessus
Nessus ابزاری قدرتمند است، اما قدرت واقعی آن زمانی آشکار میشود که در یک چارچوب استراتژیک و فرایندمحور به کار گرفته شود. شناخت نسخهها و امکانات، طراحی یک استراتژی اسکن منظم، تحلیل دقیق و مبتنی بر context، ادغام در گردشکارهای سازمانی، و بهینهسازی عملیاتی همگی لازماند تا از گزارشهای Nessus نتیجهی عملی و قابل اندازهگیری بهدست آید. ابزارها تنها بخشی از راهحلاند؛ تفکر سیستماتیک، همکاری بین تیمها و مستندسازی صحیح همان چیزی است که تفاوت بین یک اسکنر ساده و یک برنامه مدیریت آسیبپذیری مؤثر را رقم میزند.
